Όταν χρειαστεί ένα βρέφος παρέμβαση, το επόμενο βήμα είναι η παροχή της κατάλληλης και εξατομικευμένης φυσικοθεραπείας, η οποία είναι απαραίτητη και ιδιαίτερα σημαντική γι αυτή την πρώιμη ηλικία.
Ωστόσο, ολοένα και πιο συχνά οι γονείς εκδηλώνουν την ανησυχία και το άγχος τους όταν πρόκειται το μωρό τους να κάνει κάποια παρέμβαση.
Έτσι, μπορεί να ακούσουμε τον γονέα να λέει:
- "Γιατί το μωρό μου κλαίει;"
- "Μήπως το μωρό μου πονάει;"
- "Θα τελειώσει γρήγορα, μην κλαις"...
Όλες, και άλλες παρόμοιες, είναι πολύ κοινές εκφράσεις που ακούμε ως θεραπευτές, κατά τη διάρκεια της φυσικοθεραπευτικής παρέμβασης σε νεογνά και παιδιά.
Με δεδομένο λοιπόν ότι πρώτον, το μωρό φεύγει από την αγκαλιά της μαμάς ή του μπαμπά και δεύτερον, υποβάλλεται σε καινούριες, άγνωστες για αυτό διαδικασίες, υπάρχει πιθανότητα να αυξηθούν τόσο το στρες όσο και τα επεισόδια κλάματος, δυσχεραίνοντας έτσι τη συνολική διαδικασία.
Οπότε, είναι χρήσιμο να βρεθούν τρόποι οι οποίοι θα προάγουν τη χαλάρωση και θα ενισχύσουν τη συνολική αποκατάσταση.
Και εδώ είναι που συναντάμε τη "μουσικοθεραπεία με βρέφη"…
Βιβλιογραφικά είναι γνωστό ότι η μουσικοθεραπεία ως θεραπευτική παρέμβαση σε βρέφη μπορεί να ωφελήσει τη συνολική υγεία του βρέφους, επιφέροντας θετικές επιδράσεις τόσο σε σωματικό όσο και ψυχικό επίπεδο και επηρεάζοντας τόσο το ίδιο το βρέφος όσο και τον γονέα.
Προτού όμως αναλύσουμε το πώς η μουσικοθεραπεία μπορεί να ενισχύσει τη διαδικασία της φυσικοθεραπείας με βρέφη, θα αναρωτιέστε πώς εφαρμόζεται η μουσικοθεραπεία σε βρέφη.
Πώς πραγματοποιείται η μουσικοθεραπεία με βρέφη;
Κατά τη διάρκεια της μουσικοθεραπείας με ένα βρέφος, ο μουσικοθεραπευτής δημιουργεί μουσική, η οποία είναι εξατομικευμένη, με στόχο την επίτευξη μιας ήρεμης κατάστασης.
Η μουσική στο πλαίσιο της μουσικοθεραπείας πηγάζει από τις αποκρίσεις του βρέφους, ενώ το τραγούδι συνήθως βασίζεται σε μια απλή μελωδία, όπως είναι το νανούρισα, δημιουργώντας έτσι ένα οργανωμένο και συνεπές πλαίσιο.
Για να αποτραπεί η υπερδιέγερση, χρησιμοποιείται το πολύ ένα όργανο και φωνή σε κάθε συνεδρία μουσικοθεραπείας, ενώ ο μουσικοθεραπευτής συνεργάζεται με τους γονείς για να ενσωματώσει το αγαπημένο και πιο οικείο τραγούδι του βρέφους.
Έτσι, ο μουσικοθεραπευτής προσαρμόζει τις παρεμβάσεις στη συμπεριφορική κατάσταση του βρέφους.
Πιο συγκεκριμένα, όταν ένα βρέφος βρίσκεται σε ηρεμία, ο μουσικοθεραπευτής παίζει ήρεμα και προσαρμόζει τον ρυθμό της μουσικής στο μοτίβο αναπνοής του βρέφους.
Από την άλλη πλευρά, σε ήρεμη εγρήγορση ή πιο ενεργές καταστάσεις, ο αυτοσχεδιασμός προσαρμόζεται στη μυϊκή ένταση, τον τόνο και το μοτίβο αναπνοής του βρέφους.
Όταν τα βρέφη είναι αναστατωμένα ή έχουν επεισόδια κλάματος, ο μουσικοθεραπευτής συμβαδίζει με το βρέφος, μέχρι να επιτευχθεί ένας πιο ήρεμος ρυθμός, ενώ σε αυτή την περίπτωση ο περιορισμός της δυναμικής, του ρυθμού και των ερεθισμάτων από τη μουσική κρίνεται απαραίτητος.
Και για να δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον, χρειάζεται ζωντανή ή ηχογραφημένη μουσική;
Ας απαντήσουμε λοιπόν σε αυτό το ερώτημα.
Η μουσικοθεραπεία πραγματοποιείται μέσα από ζωντανή ή ηχογραφημένη μουσική;
Βιβλιογραφικά αναφέρεται ότι το απ’ ευθείας, ζωντανό τραγούδι με χρήση φωνής, ως τεχνική της μουσικοθεραπείας βρεφών, έχει πιο άμεση εφαρμογή μέσω των στοιχείων:
- του τόνου,
- των φράσεων,
- της χροιάς,
- της έντασης,
- της δυναμικής και
- του ρυθμού.
Το ζωντανό τραγούδι είναι βασισμένο στις αρχές παρατήρησης και ανταπόκρισης στις συμπεριφορικές και φυσιολογικές ενδείξεις του βρέφους.
Τα σημάδια που υποδεικνύουν ότι ένα βρέφος είναι καλά οργανωμένο συνίστανται σε:
- ενδείξεις συμπεριφοράς, όπως:
- ομαλές και συγχρονισμένες κινήσεις του σώματος,
- ομαλή μετάβαση μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης,
- καλή αυτορρύθμιση και
- φυσιολογικές ενδείξεις, όπως:
- σταθεροί καρδιακοί ρυθμοί
- σταθεροί αναπνευστικοί ρυθμοί και
- χρώμα δέρματος.
Ο μουσικοθεραπευτής λοιπόν λαμβάνει υπόψιν αυτά τα σημάδια για τη δημιουργία του τραγουδιού, το οποίο ενεργεί ως μια μορφή ακουστικής διέγερσης που μπορεί να εισαχθεί συνδυαστικά με άλλα ερεθίσματα.
Το πλεονέκτημα της ζωντανής μουσικής είναι ότι εφαρμόζονται ή αφαιρούνται ερεθίσματα, αυξάνοντας την ανοχή του βρέφους στο περιβάλλον, μέχρι να φτάσει το ανώτερο όριο διέγερσής του.
Ταυτόχρονα ενθαρρύνεται το βρέφος να αγωνιστεί για τη διατήρηση της ομοιόστασης και της εσωτερικής ισορροπίας του.
Από την άλλη πλευρά, η χρήση ηχογραφημένης μουσικής:
- μέσω όμοιων ήχων με τους ήχους των ενδομήτριων μητρικών παλμών,
- νανουρισμάτων,
- παιδικής και κλασικής μουσικής,
προσφέρει μια ήρεμη ενεργοποίηση.
Αυτή η ενεργοποίηση ενθαρρύνει τον καρδιακό ρυθμό του βρέφους να κινείται εντός του φυσιολογικού εύρους, και μειώνει το άγχος που βιώνει.
Γενικότερα, η χαλαρωτική μουσική οδηγεί σε μια πιο ισορροπημένη ρύθμιση του συμπαθητικού και παρασυμπαθητικού συστήματος.
Με αυτό τον τρόπο προωθείται η χαλάρωση και ένας πιο αργός ρυθμός αναπνοής.
Η σταθεροποίηση του αναπνευστικού ρυθμού, μέσω των παραπάνω, επηρεάζει τη ρύθμιση του καρδιακού ρυθμού.
Μετά από αυτή την ανάλυση, ήρθε η ώρα λοιπόν να απαντήσουμε στο αρχικό μας ερώτημα, σχετικά με την ενσωμάτωση της μουσικοθεραπείας κατά τη φυσικοθεραπεία με ένα βρέφος.
Μπορεί η μουσικοθεραπεία να ενισχύσει τη διαδικασία της φυσικοθεραπείας που λαμβάνουν τα βρέφη;
Είναι βιβλιογραφικά αποδεδειγμένο ότι η ενσωμάτωση της μουσικοθεραπείας στη φυσικοθεραπεία μπορεί να ωφελήσει βρέφη, παιδιά και ενήλικες με διαφορετικά είδη αποκλίσεων και διαταραχές.
Ειδικότερα και σε ό,τι αφορά τα βρέφη, υπάρχουν πολλοί λόγοι για την ανάγκη δημιουργίας αυτής της συνθήκης.
Όπως είπαμε και πιο πάνω, όταν ένας βρέφος πρόκειται να λάβει την παρέμβαση της φυσικοθεραπείας, συχνά οι γονείς ανησυχούν και αγχώνονται σχετικά με το τι ακριβώς θα συμβεί, αν το βρέφος θα φοβηθεί, θα πονάει ή θα νιώθει άβολα.
Οι ανησυχίες αυτές λοιπόν γίνονται πιο έντονες όταν το μωρό κλαίει, γεγονός που αποτελεί μια κοινή συνθήκη για όσους ασχολούμαστε με την πρώιμη παρέμβαση.
Και γιατί συμβαίνει αυτό;
Σε αυτό το σημείο, ας αναλύσουμε τους λόγους που μπορεί ένα βρέφος να κλαίει.
Οι λόγοι για τους οποίους τα βρέφη ή/και τα παιδιά κλαίνε είναι:
- η δυσφορία,
- η κόπωση,
- τον "πόνο"
- η πείνα,
- η πλήξης που μπορεί να νιώθουν,
- το στρες του αποχωρισμού από το γονιό,
- από υπερδιέγερση,
- να είναι μια συμπεριφορά αναζήτησης προσοχής.
Τέλος, μπορεί να είναι μέρος της αποδιοργάνωσής του, σε συνδυασμό με τα ταυτόχρονα άλματα εξέλιξης που συμβαίνουν στην πορεία της ανάπτυξής του.
Εκεί λοιπόν που η φυσικοθεραπεία μπορεί να φαντάζει μια δύσκολη διαδικασία τόσο για το βρέφος όσο και για τον γονέα του, έρχεται η μουσική και η θεραπεία μέσω αυτής, που συνδυαστικά δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον και προάγει την ηρεμία, δημιουργώντας μια πολυαισθητηριακή εμπειρία.
Ως προς την πολυαισθητηριακή διέγερση κα εμπειρία, τα ερεθίσματα που μιμούνται το ενδομήτριο περιβάλλον, έχουν ευεργετική επίδραση τόσο στην ανάπτυξη των βρεφών όσο και στον τρόπο που αυτά θα αντιμετωπίσουν ένα ξένο περιβάλλον, αλλά και τους περίπλοκους και εξίσου ξένους χειρισμούς του θεραπευτή.
Πέρα από αυτό, η μουσικοθεραπεία σε αυτό το πλαίσιο λειτουργεί ως αισθητηριακή ενίσχυση, που στοχεύει και στη διευκόλυνση της κίνησης και την κατάκτηση κινητικών οροσήμων.
Παράλληλα, ο συνδυασμός μουσικοθεραπείας και φυσικοθεραπείας οδηγεί σε βελτίωση της νευροκινητικής ανάπτυξης του βρέφους αλλά και ενίσχυση της εγρήγορσής του.
Επιπλέον, βιβλιογραφικά αναφέρεται ότι η ταυτόχρονη έκθεση στη μουσική κατά τη διάρκεια της φυσικοθεραπείας είναι ευεργετική για:
- Το Καρδιοαναπνευστικό σύστημα του βρέφους,
- Τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων,
- Το γνωστικό και συμπεριφορικό επίπεδο,
- Την ωριμότητα του εγκεφαλικού φλοιού μέσω του συνδυασμού απτικού ερεθίσματος και οπτικοακουστικής διέγερσης.
Τέλος, ο συνδυασμός μουσικής και απτικής επεξεργασίας είναι αποτελεσματικός στη διαχείριση του πόνου κατά τη διάρκεια της φυσικοθεραπείας, μειώνοντας την απόκριση των βρεφών στον πόνο και τα επίπεδα συγκέντρωσης της κορτιζόλης, που ως γνωστό αυξάνονται εξαιτίας της έκθεσης στον πόνο επηρεάζοντας τον μεταβολισμό, το καρδιαγγειακό και κεντρικό νευρικό σύστημα.
Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά τις θετικές επιδράσεις της μουσικοθεραπείας σε σχέση με την κίνηση σε βρέφη.
Πώς η μουσικοθεραπεία μπορεί να ενισχύσει την κίνηση του βρέφους;
Λέγεται από την αρχαιότητα ότι η μουσική βρίσκεται στην κίνηση, μεταφορικά και φυσικά, ενώ η κίνηση αποτελεί ένα εγγενές μέρος της μουσικής.
Μουσική και κίνηση συνυπάρχουν από την πρώτη μουσική σχέση — αυτή γονέα και παιδιού, με τους γονείς να κουνάνε με χαρά τα βρέφη, ενώ τραγουδούν απαλά και ήρεμα νανουρίσματα.
Η σύνδεση μεταξύ μουσικής και κίνησης είναι διάχυτη στην πολυαισθητηριακή ανθρώπινη εμπειρία και αποτελεί θέμα εξερεύνησης στο ευρύ πεδίο της νευροεπιστήμης.
Κατά τη μεταφορά του ακουστικού σήματος, ενεργοποιείται μια ακολουθία γνωστικών, κινητικών και συναισθηματικών διεργασιών που πραγματοποιούνται σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, είτε μονόπλευρα, είτε αμφίπλευρα.
Η επεξεργασία της μουσικής επηρεάζει και μετουσιώνει τη δραστηριότητα σε μια πολυαισθητηριακή κινητική εμπειρία, ενώ πραγματοποιείται στις μετωπιαίες, βρεγματικές και κροταφοϊνιακές περιοχές του εγκεφάλου.
Μετωπιαίος λοβός
Ειδικότερα, ο μετωπιαίος λοβός εμπλέκεται στην καθοδήγηση της προσοχής, στον προγραμματισμό και την κινητική προετοιμασία, στην ενσωμάτωση ακουστικών και κινητικών πληροφοριών και σε συγκεκριμένες ανθρώπινες δεξιότητες, όπως η μίμηση και η ενσυναίσθηση.
Βρεγματικός λοβός
Επιπλέον, ο βρεγματικός λοβός και οι κροταφοϊνιακές περιοχές ενσωματώνουν διαφορετικές αισθητηριακές εισροές από το ακουστικό, οπτικό και σωματοαισθητικό σύστημα σε μια συνδυασμένη αισθητηριακή εμπειρία.
Βασικά γάγγλια & Παρεγγεφαλίδα
Τέλος, τα βασικά γάγγλια και η παρεγκεφαλίδα, ζωτικής σημασίας για την κινητική μάθηση και τον συντονισμό της κίνησης, ενεργοποιούνται κατά την επεξεργασία της μουσικής, ενώ το συναισθηματικό δίκτυο που κινητοποιείται από το λιμβικό σύστημα, είναι καθοριστικής σημασίας για τη συναισθηματική εμπειρία της μουσικής.
Αυτή η πολυαισθητηριακή αναπαράσταση του εγκεφάλου, λοιπόν, αποτελεί τον τρόπο με τον οποίον γίνεται και η επεξεργασία της τυπικής μουσικής εμπειρίας και δείχνει το πώς η μουσική συνδέεται με την κίνηση.
Λαμβάνοντας υπόψη τη θεωρία του Φρόιντ από πλευράς ψυχολογίας,, κατά την οποία «το εγώ είναι πρώτα και κύρια ένα σωματικό εγώ», και αναλύοντας την ανάπτυξη του βρέφους από πλευράς φυσιολογίας, προκύπτει ότι η ανάπτυξη του εγώ επηρεάζεται από τη λειτουργία του σώματος.
Στην ουσία η ψυχολογική ανάπτυξη (ο ψυχισμός) και η φυσιολογική ανάπτυξη (το σώμα), είναι αλληλένδετες διαδικασίες.
Έτσι λοιπόν και σύμφωνα με τον Winnicott, το τραγούδι που απευθύνεται σε βρέφη, ως εργαλείο της μουσικοθεραπείας, συνδέει ψυχή και σώμα, διευκολύνοντας τη διαδικασία ανάπτυξης που επιτρέπει στον ψυχισμό και το σώμα να ενσωματωθούν.
Ως επακόλουθο, σώμα και ψυχή, όντας σε ισορροπία και ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι, μέσα από την κατάλληλη καθοδήγηση, ενθαρρύνουν τη διαδικασία διευκόλυνσης της κίνησης.
Και τώρα θα αναρωτιέστε, ποια βρέφη, που έχουν ανάγκη φυσικοθεραπείας, μπορεί να ωφεληθούν από την ταυτόχρονη παρέμβαση της μουσικοθεραπείας.
Σε ποια βρέφη απευθύνεται ο συνδυασμός μουσικοθεραπείας και φυσικοθεραπείας;
Τα μωρά που μπορεί να ωφεληθούν από τη χρήση μουσικής κατά τη διάρκεια της φυσικοθεραπείας, επιδεικνύοντας μείωση του κλάματος, βελτίωση του αναπνευστικού και καρδιακού ρυθμού, διευκόλυνση της κίνησης και συνολική βελτίωση των αναπτυξιακών οροσήμων είναι:
- Πρόωρα βρέφη
- Βρέφη με αναπτυξιακή διαταραχή
- Βρέφη με οποιαδήποτε κινητική διαταραχή ή απόκλιση
- Βρέφη με δυσκολία προσαρμογής στις αλλαγές του περιβάλλοντος
- Βρέφη με επιληπτικές κρίσεις
Τέλος, η μουσικοθεραπεία δρα υποστηρικτικά στην αναπνευστική φυσικοθεραπεία, έχοντας θετικές επιδράσεις στα ζωτικά σημεία των βρεφών με αναπνευστικές δυσκολίες.
Προκύπτει, λοιπόν, ότι η ενσωμάτωση των δύο τεχνικών επιφέρει θετική επίδραση στην συνολική κλινική εικόνα του βρέφους, επηρεάζοντας θετικά:
- τις βιο-φυσιολογικές του λειτουργίες,
- την ανοχή του σε θέσεις που προηγουμένως δυσκολευόταν να διατηρήσει,
- τις αδρές κινητικές δεξιότητες,
- την απόκριση στον πόνο,
- το άγχος που βιώνει και το κλάμα του, καθώς επίσης και
- το επίπεδο απόλαυσης τόσο των βρεφών όσο και των γονέων κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας.
Σε αυτό το σημείο, να τονίσουμε ότι σε αυτή την πρώιμη ηλικία, η συμμετοχή του γονέα είναι πολύ σημαντική.
Ποια είναι η σημασία της ενεργούς συμμετοχής του γονέα στις συνεδρίες;
Οι συνεδρίες αυτές με ενσωμάτωση του γονέα είναι ιδιαίτερα σημαντικές καθώς διευκολύνουν τη συνολική διαδικασία και οδηγούν σε καλύτερη οργάνωση του βρέφους.
Ειδικότερα, οι γονείς μπορούν να ενσωματώσουν το αγαπημένο τους τραγούδι ή αυτό που είναι πιο οικείο στο βρέφος με τη μορφή νανουρίσματος, μέσα από φωνητικό αυτοσχεδιασμό ή και παίξιμο κάποιου οργάνου.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το αρχικό πρωτόκολλο Music Therapy Intervention for the Mother – Preterm Infant Dyad, από τη δεύτερη συνεδρία ο γονέας ενθαρρύνεται να τραγουδά αυτό το τραγούδι στο μωρό, για περίπου 15-20 λεπτά την ημέρα, ακόμη και χωρίς την παρουσία του μουσικοθεραπευτή, ώστε το μωρό να νιώθει πιο οικεία κατά τη διάρκεια των συνεδριών.
Βιβλιογραφικά αναφέρεται ότι είναι σημαντικό να συμπεριληφθεί, ιδιαίτερα, η μητέρα στις παρεμβάσεις, λόγω του ότι το μητρικό τραγούδι έχει δείξει θετικά αποτελέσματα τόσο για το μωρό όσο και τη μητέρα.
Επίσης, προτείνεται να χρησιμοποιούνται μουσικά όργανα, όπως κλασική κιθάρα, μεταλλόφωνο, Ocean Disc, διότι μέσα από τον ήχο και τις συχνότητές τους ενθαρρύνεται μια πιο σωστή διέγερση για το βρέφος.
Η διαδικασία αυτή οδηγεί σε μείωση της απόκρισης στο στρες και τον πόνο του βρέφους και σταθεροποίηση των ζωτικών σημείων του, ενώ παρέχει συνολικά μια πολυαισθητηριακή εμπειρία και αποτελεί ένα εργαλείο χαλάρωσης του γονέα.
Συμπέρασμα
Μπορείτε να καταλάβετε πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η μουσική και η μουσικοθεραπεία ενσωματωμένη σε μια συνεδρία φυσικοθεραπείας με βρέφη.
Ηρεμεί το παιδί και ενθαρρύνει συνολικά τη θεραπευτική διαδικασία.
Η διπλή παρέμβαση προάγει τη χαλάρωση, καθώς επίσης και την κινητική και συναισθηματική ανάπτυξη βρεφών με προωρότητα, νευρολογικές, νευροκινητικές και αναπτυξιακές διαταραχές.
Ενσωματώνοντας τη μουσικοθεραπεία στο φυσικοθεραπευτικό πρόγραμμα, η θεραπεία παύει να μοιάζει με κάτι δύσκολο, αγχωτικό και άβολο και πραγματοποιείται ευχάριστα και σίγουρα πιο αποδοτικά.