Ο βρεφικός κολικός είναι μια κλινική κατάσταση που συνοδεύεται από ένα επαναλαμβανόμενο και παρατεταμένο κλάμα και συνοδή δυσκολία του βρέφους να ηρεμήσει και να ικανοποιήσει τις φυσιολογικές του ανάγκες.
Η λέξη «κόλον» ή αλλιώς το παχύ έντερο, είναι η πηγή της λέξεως ‘κολικός’ καθώς το γαστρεντερικό σύστημα του μωρού είναι αυτό που ευθύνεται για τους πόνους στην κοιλιακή περιοχή.
Πόσο συχνά εμφανίζονται οι κολικοί στα βρέφη;
Οι κολικοί εμφανίζονται περίπου στα 3 στα 10 βρέφη (33%) των βρεφών.
Η εμφάνιση του κοιλιακού πόνου συμβαίνει με παρατεταμένο κλάμα, με σύσφιξη της γροθιάς των χεριών και κάμψη των ποδιών του μωρού προς την κοιλιά.
Η εντόπιση σε μικρά βρέφη έχει διαπιστωθεί ότι μπορεί να συμβαίνει σε διαφορετικές περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες(1).
Πόσο διαρκούν οι πόνοι στην κοιλιά στο βρέφος;
Η ένταση και η διάρκειά του πόνου μπορεί να ποικίλλει από το ένα βρέφος στο άλλο.
Ο πόνος συνήθως ξεκινά από τις πρώτες 15 ημέρες της ζωής και διαρκεί μέχρι τον έκτο μήνα, αν και μπορεί να αρχίσει να υποχωρεί τον τρίτο ή τον τέταρτο μήνα της ζωής.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα είναι:
- Ο πόνος,
- Το κλάμα,
- Τα αέρια.
Τα συμπτώματα ξεκινούν και λήγουν αιφνίδια, συνηθέστερα κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες, χωρίς να αποκλείεται όμως και η εμφάνισή τους τις πρωινές ώρες.
Πώς επηρεάζει ο πόνος το βρέφος;
Η αδυναμία να ηρεμήσει το μωρό δημιουργεί άγχος στους γονείς που δείχνουν πολλές φορές και ανησυχία αλλά ακόμη και ενοχές και αισθάνονται ότι αδυνατούν να βοηθήσουν το μωρό τους όταν κλαίει ασταμάτητα.
Επηρεάζει επίσης την ποιότητα της οικογενειακής ζωής και τον ύπνο των γονέων καθώς το βρέφος δεν ησυχάζει.
Αυτό συμβαίνει επίσης και με τους επαγγελματίες υγείας που κουράρουν το παιδί και δεν μπορούν να βοηθήσουν.
Ποια τα αίτια;
Τα αίτια για αυτή την κατάσταση δεν είναι γνωστά πλήρως αλλά υπάρχουν κάποιες πιθανές καταστάσεις που μπορεί να είναι εκλυτικοί παράγοντες.
Έτσι οι κοιλιακοί πόνοι στα βρέφη έχουν συσχετιστεί:
- με γαστρεντερική ανωριμότητα,
- αλλοιώσεις στη μικροχλωρίδα των κοπράνων,
- αλλεργία στην πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος,
- τροφική δυσανεξία και τραυματικούς παράγοντες στην εγκυμοσύνη, τον τοκετό και τη φροντίδα μετά τον τοκετό
- ίσως με τη διατροφή της μητέρας.
Όποιο και αν είναι το αίτιο υπάρχει θεραπεία. Ας δούμε ποια είναι αυτή.
Θεραπεία
Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις για τη θεραπεία του βρεφικού κολικού είναι ποικίλες.
Υπάρχουν μελέτες που συζητούν
- τη χορήγηση φαρμάκων(2) ,
- διατροφικές τροποποιήσεις(3),
- προβιοτικά (4,5,6,7),
- αξιολόγηση συμπεριφοράς και συμβουλευτική για τους γονείς (8,9).
Από την άλλη μεριά έχουμε τις συμπληρωματικές θεραπείας, όπως:
- το βελονισμό (10,11,12,13),
- τη ρεφλεξολογία (14),
- τη φυσικοθεραπεία και την οστεοπαθητική (15)
- διαφόρων ειδών μαλάξεις(16,17,18,19),
- Χειρισμούς στους σπονδύλους (20, 21, 22, 23, 24, 25),
- τη Σπλαχνική Κινητοποίηση (Visceral Manipulation) και
- την Κρανιοϊερή Θεραπεία (CranioSacral Therapy) όμως χρειάζεται περαιτέρω έρευνα (26,27,28).
Εμείς θα αναλύσουμε εδώ, το πώς βοηθά η ΚρανιοΙερή θεραπεία στη θεραπεία την οργάνωση και ανακούφιση του βρέφους από τους κοιλιακούς πόνους.
Η έρευνα
To Δεκέμβριο του 2022 οι Mercedes Castejón-Castejón, M.A., Murcia-González, J Todri, O Lena, R Chillón-Martínez δημοσίευσαν την έρευνα “Treatment of infant colic with craniosacral therapy. A randomized controlled trial” (μτφ. Αντιμετώπιση βρεφικού κολικού με κρανιοϊερή θεραπεία. Μια τυχαία δοκιμή ελέγχου).
Συγκεκριμένα αναφέρουν:
Κατά τη γέννηση, το σώμα του μωρού υπόκειται σε εξωτερικό στρες μεγαλύτερης ή μικρότερης έντασης, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του τοκετού, που μπορεί να προκαλέσει καταπονήσεις στο σώμα του μωρού.
Οι στρεβλώσεις που παρουσιάζονται στο κρανίο του μωρού θα μπορούσαν να προκαλέσουν συμπίεση των κρανιακών νεύρων, οδηγώντας σε δυσκολίες:
- στο πιπίλισμα,
- εντερική υπερευαισθησία,
- διαταραχές της εντερικής κινητικότητας,
- ευερεθιστότητα και διαταραχές ύπνου (26., 27).
Τι πιστεύουν οι κρανιοϊεροί θεραπευτές;
Οι κρανιοϊεροί θεραπευτές πιστεύουν ότι ακόμη και σε ένα σχετικά φυσιολογικό τοκετό, οι περιορισμοί ή οι συμπιέσεις μπορεί να επιμείνουν και να εμποδίσουν τη σωστή ανάπτυξη του μωρού.
Επίσης πιστεύουν ότι η κρανιοϊερή θεραπεία δίνει μεγάλη σημασία στην αντιμετώπιση των σωματικών εντάσεων που βιώνει το μωρό κατά τη διάρκεια του τοκετού για την αποφυγή δυσλειτουργιών και τη διατήρηση της υγείας και της ισορροπίας στο νεογέννητο.(29)
Αυτό είναι το σκεπτικό για τη θεραπεία των μωρών με επίμονο κλάμα με τη χρήση κρανιοϊερής θεραπείας.(29., 30).
Πώς γίνεται η ΚρανιοΙερή θεραπεία;
Η ΚρανιοΙερή θεραπεία συντελείται από μια ελαφριά και ευγενική επαφή με τα χέρια που ακολουθεί την ίδια την κίνηση των ιστών του σώματος για να επιτευχθεί χαλάρωση.(26., 27., 29).
Συγκεκριμένα, οι θεραπευτές τοποθετούν τα χέρια τους απαλά στο σώμα του μωρού για να εντοπίσουν περιοχές έντασης ακολουθώντας τις λεπτές εσωτερικές στροφές και έλξεις του κρανιοϊερού συστήματος μέχρι να συναντήσουν τα σημεία αντίστασης και να τα απελευθερώσουν.
Ποιος είναι ο στόχος της ΚρανιοΙερής θεραπείας;
Ο στόχος είναι να επιτραπεί στους ιστούς να επανέλθουν στην υγιή λειτουργία.
Η θεραπεία έχει γενικά ένα ήπιο και ηρεμιστικό χαρακτήρα.
Τα μωρά μπορούν να λάβουν θεραπεία ενώ τα κρατάει η μητέρα τους στην αγκαλιά της, ακόμα και όταν κοιμούνται.(30)
Πρέπει να σημειωθεί ότι η κρανιοϊερή θεραπεία (CST) συνήθως δεν έχει παρενέργειες(31) και επομένως είναι απόλυτα ασφαλής σε μωρά όταν εφαρμόζεται από εκπαιδευμένους θεραπευτές Κρανιοϊερής σε μωρά και βρέφη.
Ο στόχος αυτής της μελέτης ήταν να αξιολογήσει τον αριθμό των συνεδριών κρανιοϊερής θεραπείας που μπορεί να είναι χρήσιμες για την επίλυση των συμπτωμάτων του βρεφικού κολικού και να παρατηρηθεί εάν υπάρχουν διαφορές στην εξέλιξη που επιτεύχθηκε την 24η ημέρα από τις ομάδες που έλαβαν διαφορετικό αριθμός συνεδριών Κρανιοϊερής Θεραπείας, σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου που δεν έλαβε καμία θεραπεία.
Υλικά και μέθοδοι της έρευνας
Συνολικά 58 μωρά με βρεφικούς κολικούς και οι οικογένειές τους επιλέχθηκαν μεταξύ Μαρτίου 2015 και Δεκεμβρίου 2016.
Τα μωρά ήταν όλα ηλικίας κάτω των 90 ημερών και είχαν διαγνωστεί με βρεφικούς κολικούς από παιδίατρο, και παραπέμφθηκαν στο Aidemar’s Centre on Childhood Development and Early Education και στο κέντρο φυσιοθεραπείας La Flota, στη Μούρθια (Ισπανία).
Επίσης τα μωρά που συμπεριλήφθηκαν σε αυτή τη μελέτη:
- έκλαιγαν για 3 ώρες την ημέρα για τουλάχιστον τρεις ημέρες την περασμένη εβδομάδα (όπως ορίζεται στον ορισμό του βρεφικού κολικού),
- δεν γεννήθηκαν πρόωρα,
- δεν είχαν άλλη φυσιολογική ή σωματική παθολογία
- δεν ανέφεραν τροφικές αλλεργίες ή δυσανεξίες και
- οι γονείς τους συμφώνησαν να ολοκληρώσουν τις αξιολογήσεις της μελέτης.
Η μελέτη ξεκίνησε με 29 βρέφη στην πειραματική ομάδα και 29 βρέφη στην ομάδα ελέγχου.
Στη διαδικασία ήταν παρούσες και οι οικογένειες.
Η Πειραματική ομάδα
Τα μωρά από την πειραματική ομάδα έλαβαν 1-3 συνεδρίες κρανιοϊερής θεραπείας ανάλογα με την επίλυση των συμπτωμάτων της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης.
Την πρώτη ημέρα έλαβαν μία συνεδρία, την 7η ημέρα έλαβαν τη δεύτερη συνεδρία εάν συνέχιζαν με συμπτώματα, αλλά αν δεν έδειχναν συμπτώματα οι συνεδρίες σταματούσαν.
Ομοίως, την ημέρα 14 έλαβαν την τρίτη συνεδρία εάν συνέχιζαν να παρουσιάζουν συμπτώματα.
Υποομάδες της πειραματικής ομάδας
Σύμφωνα με τις συνεδρίες κρανιοϊερής θεραπείας που έλαβαν τα μωρά, η πειραματική ομάδα χωρίστηκε περαιτέρω σε δύο υποομάδες:
- μωρά που έλαβαν το πολύ 2 συνεδρίες και
- μωρά που έλαβαν το πολύ 3 συνεδρίες.
Η παρέμβαση της Κρανιοϊερής Θεραπείας περιλάμβανε τις ακόλουθες τεχνικές ως τις πιο προσαρμοσμένες για βρέφη με βρεφικούς κολικούς:
- ισορροπία πυελικού,
- αναπνευστικού διαφράγματος και θωρακικής εισόδου (εγκάρσια επίπεδα),
- απελευθέρωση υοειδούς,
- αποσυμπίεση του ιερού οστού,
- απελευθέρωση ατλαντοϊνιακής άρθρωσης,
- ινιακή αποσυμπίεση,
- μετωπιαία ανύψωση,
- βρεγματική ανύψωση,
- αποσυμπίεση της σφηνοβασικής συγχόνδρωσης (SBS),
- αποσυμπίεση του κροταφικού οστού,
- αποσυμπίεση των κροταφογναθικών αρθρώσεων και
- κρανιοϊερή εξισορρόπηση.(26., 27., 32, 33., 34).
Οι συνεδρίες CST (CranioSacral Therapy) διήρκησαν από 30 έως 40 λεπτά.
Ο επαγγελματίας που εφάρμοσε την κρανιοϊερή θεραπεία(11) βάσιζε τη θεραπεία του στην κλινική κρίση, εστιάζοντας στη θεραπεία δια των χειρών με ελαφρύ άγγιγμα.
Έτσι μπόρεσε και να εντοπίσει το άγχος και τις δυσλειτουργίες που υπήρχαν στο σώμα του μωρού και να αντιμετωπιστούν όλα τα θέματα μέχρι χαλάρωσης και/ή επίλυσης.
Η Ομάδα ελέγχου
Τα μωρά στην ομάδα ελέγχου δεν έλαβαν καμία συνεδρία κρανιοϊερής θεραπείας ή θεραπείας δια των χειρών. Παρόλαυτα οι γονείς έλαβαν οδηγίες για το πώς να χειριστούν τους βρεφικούς κολικούς σε όλη τη διάρκεια της περιόδου της έρευνας.
Οι οδηγίες ήταν παρόμοιες με εκείνες που δόθηκαν στην πειραματική ομάδα, που εκπονήθηκαν ειδικά για αυτήν την έρευνα.
Οι οδηγίες που δόθηκαν στους γονείς ήταν οι εξής:
- να κάνουν συχνές αλλαγές στάσης στο βρέφος
- να εναλλάσσουν τη θέση του μωρού στην κούνια γυρίζοντας το κεφάλι μία φορά σε κάθε πλευρά
- να κρατήσουν μια τυλιγμένη και ευθυγραμμισμένη θέση του βρέφους στη μέση γραμμή όταν θήλαζε, και με τα γόνατα λυγισμένα όταν το μωρό ήταν στην αγκαλιά
- να είναι σίγουρες οι μητέρες ότι το μωρό πιάνει σφιχτά το στήθος, και ότι η θηλή έχει εισαχθεί πλήρως στο στόμα του βρέφους
- έπρεπε να είναι βέβαιες/οι ότι η θηλή του μπιμπερό είναι πάντα γεμάτη γάλα
- τους ζητήθηκε να βάλουν το μωρό σε κάθετη/ όρθια θέση μετά την πρόσληψη του γάλακτος έτσι ώστε να διευκολυνθεί η αποβολή των αερίων που μαζεύονται στην κοιλιακή περιοχή
- επίσης σύμφωνα με τη σύσταση της θεραπευτικής τακτικής, ζητήθηκε να τοποθετούν το μωρό αρκετά σε πρηνή θέση όταν είναι ξύπνιο
- επίσης τους δόθηκε οδηγία να λυγίζουν και να τεντώνουν τα πόδια του μωρού ταυτόχρονα μέσα στη διάρκεια του εικοσιτετράωρου
- επίσης όταν είχαν το μωρό στην αγκαλιά τους ζητήθηκε να είναι όρθιοι και να λικνίζουν απαλά το μωρό.
Αποτελέσματα
Και τα 29 μωρά της πειραματικής ομάδας παρακολούθησαν την αξιολόγησή τους σύμφωνα με το πρόγραμμα. Τα αποτελέσματα έχουν ως εξής:
- Το 5,8 % των βρεφών χρειάστηκε 1 συνεδρία CST για να επιτευχθεί πλήρης επίλυση των συμπτωμάτων,
- το 58,6 % των βρεφών χρειάστηκαν 2 συνεδρίες CST για να λύσουν το πρόβλημα και
- το 34,4 % των βρεφών χρειάστηκαν 3 συνεδρίες CST για την πλήρη ανακούφιση.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν σημειώθηκε καμία σοβαρή αρνητική επίδραση κατά την εφαρμογή του CST.
Υπήρχε μια στατιστικά σημαντική διαφορά (>0.1%) μεταξύ των ομάδων CST (πειραματικής) και ομάδας ελέγχου:
- στις ώρες κλάματος, κατά τη διάρκεια του εικοσιτετράωρου
- στις ώρες ύπνου που αναφέρονταν ως ανήσυχα πριν και
- στη σοβαρότητα των κολικών σε όλα τα χρονικά σημεία της ημέρας και της νύχτας.
Σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου (χωρίς θεραπευτική παρέμβαση CST), τα μωρά που έλαβαν ΚρανιοΙερή Θεραπεία ανέφεραν σημαντικές διαφορές στις ώρες κλάματος και ύπνου και τις κλινικά σχετιζόμενες επιδράσεις.
Συμπεράσματα
Τα βρέφη με κολικούς που έλαβαν ΚρανιοΙερή Θεραπεία είχαν πλήρη υποχώρηση των συμπτωμάτων τους ως την 24η ημέρα λαμβάνοντας 2 ή 3 συνεδρίες, σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, η οποία δεν έλαβε καμία θεραπεία.
Εμείς απλά σας προτείνουμε να κάνετε την έρευνά σας και να απευθύνεστε άμεσα σε ένα θεραπευτή της Κρανιοϊερής, αν το βρέφος σας αντιμετωπίζει επίσης συμπτώματα κοιλιακών πόνων.
Οι θεραπευτές της ΚρανιοΙερής θεραπείας είναι εκπαιδευμένοι από το Upledger Institute και ο κάθε ένας είναι απόλυτα ικανός να αξιολογήσει το μωρό σας και να εφαρμόσει τις κατάλληλες τεχνικές Κρανιοϊερής Θεραπείας με υπευθυνότητα.
Βιβλιογραφία
1.B. Ferrer, M.B. Ferrer, J. Dalmau
El cólico del lactante
Acta Pediatr Esp, 58 (2000), pp. 297-302
2.M. Balapatabendi, D. Harris, S.D. Shenoy
Drug interaction of levothyroxine with infant colic drops
Arch Dis Child, 96 (9) (2011), pp. 888-889, 10.1136/archdischild-2011-300333
3.P. Polo Martín, S. Caballero Balanzá, T. Álvarez de Laviada
Revisión sistemática: tratamiento nutricional del cólico del lactante (II)
Acta Pediatr Esp, 66 (6) (2008), pp. 261-270
4.V. Sung, F. D’Amico, M.D. Cabana, et al.
Lactobacillus reuteri to treat infant colic: a meta-analysis
Pediatrics, 141 (1) (2018), Article e20171811, 10.1542/peds.2017-1811
5.M. Urbanska, H. Szajewska, M. Urbańska, H. Szajewska
The efficacy of Lactobacillus reuteri DSM 17938 in infants and children: a review of the current evidence
Eur J Pediatr, 173 (10) (2014), pp. 1327-1337, 10.1007/s00431-014-2328-0
6.F. Savino, M. Garro, P. Montanari, I. Galliano, M. Bergallo
Crying time and RORγ/FOXP3 expression in Lactobacillus reuteri DSM17938-treated infants with colic: a randomized trial
J Pediatr (2017), 10.1016/j.jpeds.2017.08.062
7. F. Savino, S. Ceratto, E. Poggi, M.E. Cartosio, L. Cordero di Montezemolo, A. Giannattasio
Preventive effects of oral probiotic on infantile colic: a prospective, randomised, blinded, controlled trial using Lactobacillus reuteri DSM 17938 Benef Microbes, 6 (3) (2015), pp. 245-251, 10.3920/BM2014.0090
8.M.R. Keefe, K.A. Kajrlsen, M.L. Lobo, A.M. Kotzer, W.N. Dudley
Reducing parenting stress in families with irritable infants
Nurs Res, 55 (3) (2006), pp. 198-205
9.A.L. Salisbury, P. High, J.E. Twomey, et al.
A randomized control trial of integrated care for families managing infant colic
Infant Ment Health J, 33 (2) (2012), pp. 110-122, 10.1002/imhj.20340
10.H. Skjeie, T. Skonnord, M. Brekke, et al.
Acupuncture treatments for infantile colic: a systematic review and individual patient data meta-analysis of blinding test validated randomised controlled trials
Scand J Prim Health Care, 36 (1) (2018), 10.1080/02813432.2018.1426146
11.H. Skjeie, T. Skonnord, A. Fetveit, M. Brekke
Acupuncture for infantile colic: a blinding-validated, randomized controlled multicentre trial in general practice
Scand J Prim Health Care, 31 (4) (2013), pp. 190-196, 10.3109/02813432.2013.862915
12.H. Skjeie, T. Skonnord, A. Fetveit, M. Brekke
A pilot study of ST36 acupuncture for infantile colic
Acupunct Med, 29 (2) (2011), pp. 103-107, 10.1136/aim.2010.003590
13.K. Landgren, I. Hallström
Effect of minimal acupuncture for infantile colic: a multicentre, three-armed, single-blind, randomised controlled trial (Acu-Col)
Acupunct Med, 35 (3) (2017), pp. 171-179, 10.1136/acupmed-2016-011208
14.S. Icke, R. Genc
Effect of reflexology on infantile colic
J Altern Complement Med, 24 (6) (2018), pp. 584-588, 10.1089/acm.2017.0315
15.S. García Marqués
Fisioterapia en el cólico del lactante: validación de cuestionario de valoración y diagnóstico y análisis de la eficacia terapéutica [Thesis]
Universidad de Sevilla. Facultad de Fisioterapia y Podología, Sevilla (2015)
16.M. Saleem, J. Bhatti, M. Azam
Effectiveness of massage therapy for treatment of infantile
Colic, 17 (2) (2013), pp. 178-180
17.B. Cetinkaya, Z. Basbakkal
The effectiveness of aromatherapy massage using lavender oil as a treatment for infantile colic
Int J Nurs Pract, 18 (2) (2012), pp. 164-169, 10.1111/j.1440-172X.2012.02015.x
18.V. Huhtala, L. Lehtonen, R. Heinonen, H. Korvenranta
Infant massage compared with crib vibrator in the treatment of colicky infants
Pediatrics, 105 (6) (2000), Article E84
19.A. Sheidaei, A. Abadi, F. Zayeri, F. Nahidi, N. Gazerani, A. Mansouri
The effectiveness of massage therapy in the treatment of infantile colic symptoms: a randomized controlled trial
Med J Islam Repub Iran, 30 (2016), p. 351
20.Mercer C, Nook B. The efficacy of chiropractic spinal adjustments as atreatment protocol in the management of infantile colic. In: Haldeman S, Murphy B, (eds.), 5th Biennial Congress of the World Federation of Chiropractic. Auckland; 1999, p. 170–1.
21.N. Grunnet-Nilsson, J. Wiberg
Infantile colic and chiropractic spinal manipulation
Arch Dis Child, 85 (3) (2001), p. 268
22.J.M. Wiberg, J. Nordsteen, N. Nilsson
The short-term effect of spinal manipulation in the treatment of infantile colic: a randomized controlled clinical trial with a blinded observer
J Manip Physiol Ther, 22 (8) (1999), pp. 517-522
23.K.R. Wiberg, J.M.M. Wiberg
A retrospective study of chiropractic treatment of 276 Danish infants with infantile colic
J Manip Physiol Ther, 33 (7) (2010), pp. 536-541, 10.1016/j.jmpt.2010.08.004
24.J.E. Miller, D. Newell, J.E. Bolton
Efficacy of chiropractic manual therapy on infant colic: a pragmatic single-blind, randomized controlled trial
J Manip Physiol Ther, 35 (8) (2012), pp. 600-607, 10.1016/j.jmpt.2012.09.010
25.N. Klougart, N. Nilsson, J. Jacobsen
Infantile colic treated by chiropractors: a prospective study of 316 cases
J Manip Physiol Ther, 12 (4) (1989), pp. 281-288
26.M. Castejón-Castejón, M.A. Murcia-González, J.L. Martínez Gil, et al.
Effectiveness of craniosacral therapy in the treatment of infantile colic. A randomized controlled trial
Complement Ther Med, 47 (2019), Article 102164, 10.1016/j.ctim.2019.07.023
27.C. Hayden, B. Mullinger
A preliminary assessment of the impact of cranial osteopathy for the relief of infantile colic
Complement Ther Clin Pract, 12 (2) (2006), pp. 83-90, 10.1016/j.ctcp.2005.12.005
28.M. Browning, J. Miller
Comparison of the short-term effects of chiropractic spinal manipulation and occipito-sacral decompression in the treatment of infant colic: a single-blinded, randomised, comparison trial
Clin Chiropr, 11 (2008), pp. 122-129
29.V. Frymann
Relation of disturbance of craniosacral mechanism to symptomatology of the newborn: study of 1250 infants
J Am Osteopath Assoc, 65 (10) (1966), pp. 1059-1075
30.E. Bradley, F. Finlay
Towards evidence based medicine for paediatricians. Is cranio-sacral therapy useful in the management of crying babies?
Arch Dis Child, 94 (7) (2009), pp. 555-556
31.A.J. Todd, M.T. Carroll, A. Robinson, E.K.L. Mitchell
Adverse events due to chiropractic and other manual therapies for infants and children: a review of the literature
J Manip Physiol Ther, 38 (9) (2015), pp. 699-712, 10.1016/j.jmpt.2014.09.008
32.Peirsman E, Upledger JE, Peirsman N. Craniosacral Therapy for Babies and Small Children. 1st ed. California: North Atlantic Books; 2006.
33.Sergueef N. Cranial Osteopathy for Infants, Children and Adolescents. 1st ed. Philadelphia: Elsevier Health Sciences; 2007.
34.J.E. Upledger, J.D. Vredevoogd
Terapia craneosacra I (1a ed.), Paidotribo, Barcelona (2004)
